Osoby z długotrwałymi zaburzeniami psychicznymi, w tym schizofrenią, doświadczają barier w pracy z powodu stygmatyzacji, uprzedzeń i dyskryminacji.1 Pomimo faktu, iż wiedza społeczeństwa w zakresie zdrowia psychicznego stopniowo poprawia się, w odniesieniu do schizofrenii wciąż jeszcze istnieje stygmatyzacja. Niektórzy uważają, że osoby ze schizofrenią mają tendencję do agresywnych zachowań, że nie są w stanie utrzymać stałego zatrudnienia oraz/lub że ich zachowanie może zmienić się w sposób nagły i nieoczekiwany2.
Schizofrenia zazwyczaj pojawia się pomiędzy 18. a 35. rokiem życia, w momencie, w którym większość osób studiuje lub rozpoczyna swoją karierę zawodową3. Rozpoznanie schizofrenii może być dla nich przytłaczające i może pokrzyżować plany życiowe, blokując możliwość uzyskania wykształcenia lub rozwoju umiejętności niezbędnych do osiągnięcia sukcesu. Schizofrenia jest zatem postrzegana jako czynnik wpływający negatywnie na realizację planów związanych z wykształceniem i pracą zawodową. Dla osób pracujących objawy choroby, efekty uboczne leczenia oraz nawroty mogą wpłynąć niekorzystnie na możliwość kontynuacji pracy4.
W kilku badaniach wykazano, iż osoby cierpiące na schizofrenię pracujące zarobkowo mają ponad pięć razy wyższe szanse na osiągnięcie remisji funkcjonalnej (powrotu do prawidłowego funkcjonowania) niż osoby niezatrudnione lub pracujące bez wynagrodzenia5,6. Pomimo ciągłego zgłaszania potrzeby organizacji szkoleń, zatrudnienia na stałych stanowiskach oraz usług w zakresie wsparcia, grupa ta cechuje się jedną z najwyższych stóp bezrobocia spośród wszystkich grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji zawodowej7. Konkurencyjne wskaźniki zatrudnienia w grupie osób cierpiących na schizofrenię są niskie w porównaniu z ogółem populacji; według większości szacunków w Stanach Zjednoczonych i Europie, mniej niż 20% osób chorych na schizofrenię jest czynna zawodowo.8 Ankiety przeprowadzone wśród konsumentów cierpiących na schizofrenię wskazują na niezadowolenie z niskich wskaźników zatrudnienia – chęć podjęcia pracy sygnalizuje 55%-70% ankietowanych9.
Koszty bezrobocia tej populacji są wysokie, nie tylko w kontekście finansowym, ale też pod względem braku społecznej roli i braku płynących z niej korzyści dla pacjenta, takich jak lepsza samoocena i poczucie wartości10. Co ważne, oferta pracy niesie za sobą potencjalne zmniejszenie, a nawet wyeliminowanie świadczeń z tytułu niepełnosprawności przynajmniej dla niektórych członków tej społeczności11.
Na zatrudnienie osób chorych na schizofrenię i odpowiedź na rehabilitację zawodową wpływ może mieć kilka czynników.12
Zaburzenia funkcji poznawczych: zaburzenia funkcji poznawczych często towarzyszą schizofrenii i mają znaczenie nie tylko kliniczne, ale też funkcjonalne. Widoczne są one na wielu płaszczyznach, takich jak uwaga, pamięć, funkcjonowanie wykonawcze czy szybkość przetwarzania informacji.12Są one uznawane za najbardziej destrukcyjny czynnik w kontekście pracy ze względu na wynikające z nich problemy w relacjach międzyludzkich , trudności w funkcjonowaniu wykonawczym, szczególnie w zakresie przetwarzania informacji i umiejętności wykonywania nowych zadań.13
Zaburzenia spowodowane nadużywaniem substancji: nadużywanie i uzależnienie od substancji są bardzo częste w schizofrenii i wiążą się z gorszym przebiegiem tej choroby psychicznej, w tym większą liczbą nawrotów i hospitalizacji, pogorszonym funkcjonowaniem psychospołecznym oraz dodatkowymi problemami związanymi z przepisami prawa, zdrowiem i utrzymaniem się.14
Choroby fizyczne: osoby cierpiące na schizofrenię są bardziej narażone na wystąpienie chorób fizycznych, co może wynikać m.in. z niekorzystnego wpływu leków przeciwpsychotycznych na metabolizm lub prowadzenia niezdrowego trybu życia, wiążącego się z częstym sięganiem po papierosy, brakiem aktywności fizycznej oraz złą dietą.15
Dla tych, którzy są w stanie pracować, zatrudnienie wiąże się z kilkoma korzyściami, wśród których można wymienić niezależność finansową, kontakt społeczny oraz poprawę poczucia własnej wartości.16 Praca jest jednym z głównych sposobów, w jaki ludzie wchodzą w interakcje społeczne w środowisku, w którym żyją, umożliwia też nawiązanie nowych przyjaźni. Dodatkowo, odpowiedzialność za wykonanie obowiązków służbowych pozwala pacjentom czuć się bardziej docenionymi i daje im poczucie celu w życiu. Osoby cierpiące na schizofrenię osiągają bardzo słabe wyniki w badaniach mających na celu ocenę ich poczucia celu w życiu, co może prowadzić je do nadużywania substancji odurzających i/lub prób samobójczych. 17
Z uwagi na fakt, że wskaźnik zatrudnienia wśród osób cierpiących na schizofrenię jest bardzo niski, działania koncentrują się raczej na szukaniu pracy dla bezrobotnych niż na wspieraniu osób już uczących się lub pracujących.7 Większa liczba podjętych w odpowiednim momencie interwencji powinna pomóc młodym, uczącym się jeszcze osobom chorym na schizofrenię rozpocząć pracę, zaś osobom pracującym, u których chorobę rozpoznano, utrzymać tę pracę.5,18
Co więcej, wiele osób chorych na schizofrenię ma silną motywację do pracy, ale oczekiwania ze strony pracodawcy w zakresie zatrudnienia są bardzo zróżnicowane, a wiele osób ma bardzo niskie mniemanie o zdolności osoby cierpiącej na schizofrenię do dostosowania się do dluższego zatrudnienia; często jest to postrzegane wręcz jako rezultat niemożliwy do osiągnięcia. Stygmatyzacja ze strony innych osób często prowadzi do autostygmatyzacji, co ma wpływ na motywację wykazywaną przez osoby cierpiące na schizofrenię. 6
Pomimo znacznych barier w zatrudnieniu, na jakie napotyka wiele osób, u których rozpoznano schizofrenię, drogi prowadzące do zatrudnienia, powrotu do zdrowia i włączenia społecznego są bardzo ważne. Rozwiązania leżą w gestii wielu osób i instytucji; działania powinny być podjęte przez:
Pracodawcy: powinni upewnić się, że są odpowiednio poinformowani i przygotowani do zareagowania w przypadku, gdy pracownik ujawni, że cierpi na schizofrenię lub inne poważne zaburzenie psychiczne. Powinni zapewnić transparentność w kulturze organizacji oraz uwzględnić potrzeby osób ze schizofrenią.
Rodzina i opiekunowie: mogą mieć kluczowe znaczenie dla wyników leczenia osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia. Ich zadaniem powinno być wspieranie aspiracji i dążeń pacjentów oraz zapewnianie im dostępu do ofert różnych organizacji, które pomagają cierpiących na schizofrenię i ich rodzinom, np. organizacje działające na rzecz pacjentów, organizacje dobroczynne oraz organizacje na rzecz wsparcia zatrudnienia.
Pracownicy służby zdrowia: powinni pytać swoich pacjentów o przebieg ich pracy i aspiracje zawodowe oraz zapewniać im dostęp do grup wzajemnego wsparcia. Zatrudnienie powinno być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o leczeniu. Pracownicy służby zdrowia powinni doradzać specjalistom ds. kariery zawodowej w zakresie ścieżek powrotu do zatrudnienia. Powinni również wspierać samodzielność pacjentów w życiu codziennym oraz powrót do pracy, a także stwarzać możliwości dla zwiększenia samoświadomości osób cierpiących na zaburzenia psychiczne poprzez wykorzystywanie ich doświadczeń, aby pomóc innym.
Rząd: decydenci powinni opracować regionalny, krajowy lub zakrojony na jeszcze szerszą skalę plan poprawy wskaźników zatrudnienia wśród osób cierpiących na poważne zaburzenia psychiczne. Koniecznym jest, aby rząd w każdym utworzył grupę zadaniową, złożoną ze specjalistów w zakresie wielu dyscyplin, pochodzących zarówno z Ministerstwa Zdrowia, jak i Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, której celem będzie zwiększenie stopy zatrudnienia.
Schizofrenia przebiega u każdego pacjenta w inny sposób. Czynniki związane z chorobą, takie jak początek występowania i rodzaj i nasilenie objawów, moment postawienia diagnozy, choroby współwystępujące, czynniki społeczne oraz wsparcie bliskich, są w każdym przypadku różne. Każda osoba chora na schizofrenię jest inna, inna jest też historia jej choroby, z tego względu opracowanie skutecznej dla wszystkich strategii wsparcia zatrudnienia stanowi wyzwanie.4
Potrzebny jest otwarty rynek pracy, wspierany przez system opieki zdrowotnej i społecznej, w którym priorytet ma dobra jakość pracy.
Referencje
- Boardman et al. Br J Psychiatry. 2003; 182:467-8.
- Farkas. World Psychiatry. 2007;6:4–10.
- Cheng et al. Psychological Medicine. 2011;41:949–958.
- https://councilfordisabledchildren.org.uk/sites/default/files/uploads/documents/import/working_with_schizophrenia.pdf
- Mueser et al. Schizophr Bull. 2001;27:281–296.
- Marwaha and Johnson. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2004; 39(5):337-49.
- Rosenheck et al. Am J Psychiatry. 2006;163:411–417.
- Salkever et al. Psychiatr Serv. 2007;58:315–324.
- Holley et al. Psychiatr Serv. 1998; 49:513–517.
- Bond et al. J Consult Clin Psychol. 2001;69:489–501.
- Bell et al. Schizophr Bull. 1996;22:51–67.
- Mc Gurk et al. Schizophr Bull. 2009; 35(2): 319–335.
- https://councilfordisabledchildren.org.uk/sites/default/files/uploads/documents/import/working_with_schizophrenia.pdf
- Drake and Brunette. Recent Dev Alcohol. 1998; 14():285-99.
- Meyer et al. Schizophr Res. 2008 Apr; 101(1-3):273-86.
- Pharoah et al. Cochrane Database Syst Rev. 2010; (12): CD000088.
- Warner R,. The Env of Schizophr, 2000 ; P71.
- Schulze et al. Social Science & Medicine. 2003; 56(2): 299-312.
- Centre for Mental Health, Department of Health, Mind, NHS Confederation Mental Health Network, Rethink Mental Illness, & Turning Point. 2012.
Mity i fakty
Możesz już mieć pewne z góry wyobrażenia na temat schizofrenii, ale czy znasz mity z prawd? Poznaj powszechne mity na temat schizofrenii i stojących za nimi pra
więcej…Jak mogę pomóc osobie ze schizofren…
Poznanie schizofrenii jest ważne, aby zrozumieć fazy, objawy i przez co może przechodzić dana osoba. Istnieje wiele błędnych informacji na temat schizofrenii, w
więcej…
