Według obowiązujących wytycznych, diagnoza nie jest możliwa przed wystąpieniem pierwszych ostrych objawów psychotycznych.
Jednakże wykrycie objawów prodromalnych może mieć kluczowe znaczenie dla hamowania dalszego rozwoju lub podjęcia wczesnej interwencji.

W przypadku stwierdzenia objawów prodromalnych można próbować ograniczyć znane czynniki ryzyka wpływające na rozwój schizofrenii: stres, życie w mieście, emigracja, marihuana itp.

Schizofrenię diagnozuje się w oparciu o objawy. Choć możliwe jest zbadanie pewnych cech biologicznych i fizycznych, zazwyczaj nie są one wykorzystywane do postawienia diagnozy. ¹
Podczas rozmowy z pacjentem lub bliską mu osobą na temat potencjalnego rozpoznania schizofrenii, lekarz będzie stosował te same rutynowe kroki.
Badania diagnostyczne w kierunku rozpoznania schizofrenii powinny ocenić wpływ trzech grup objawów na funkcjonowanie osoby dotkniętej tą chorobą.² Badania w kierunku postawienia diagnozy i wykluczenia innych zaburzeń mogą obejmować:³

Uznany w środowisku międzynarodowym podręcznik dotyczący kryteriów diagnostycznych zaburzeń psychicznych ( DSM-5)⁴ zawiera najbardziej aktualne kryteria rozpoznawania schizofrenii, z których lekarz korzysta w celu postawienia diagnozy.
Narzędzie to przedstawia szereg objawów i cech, które powszechnie występują w przypadku schizofrenii. Jednakże nie każdy z opisanych w DSM-5 objawów wystąpi u danego pacjenta
U każdego pacjenta może wystąpić niepowtarzalna kombinacja objawów.⁵

Potencjalne rozpoznania różnicowe obejmują zaburzenia afektywne dwubiegunowe, guzy mózgu, chorobę Wilsona, nadczynność tarczycy oraz choroby zakaźne, takie jak grypa, borelioza i HIV, które również mogą powodować zmiany w psychice danej osoby.⁶

Należy również zaznaczyć, że schizofrenia nie przebiega liniowo.
Z uwagi na fakt, iż schizofrenia cechuje się tak dużym zróżnicowaniem osobniczym, zazwyczaj lepiej jest ją opisać poprzez spojrzenie na jej trzy fazy, jakie występują w ciągu całego życia: prodromalną, ostrą i stabilną.^7,8

Dla postawienia diagnozy schizofrenii wytyczne DSM-5 zalecają stwierdzenie obecności co najmniej dwóch objawów przez co najmniej miesiąc⁴ Najczęstszymi objawami, tzw. objawami pozytywnymi są urojenia, halucynacje, zaburzenia ruchowe oraz chaotyczna mowa lub zachowanie.⁴ Drugą istotną grupą objawów są objawy negatywne, nazywane inaczej ubytkowymi, takie jak np. brak emocji, ograniczona chęć rozmowy, zmniejszenie motywacji do działania, obniżenie energii życiowej.⁴ Mogą również występować zaburzenia funkcji poznawczych, objawiające się np. problemami w podejmowaniu świadomych decyzji i wyborów oraz myśleniu w sposób zdezorganizowany.⁹

Przy znacznym nasileniu takich objawów może dochodzić do wycofania się osoby chorej z życia lub jej izolacji od innych ludzi.