chorobach psychicznych. Myślenie paranoiczne oraz urojenia mogą towarzyszyć różnym zaburzeniom psychiatrycznym, w tym schizofrenii i maniom, ale także depresji, uzależnieniom oraz demencji. Urojenia i paranoja powszechnie występują w schizofrenii. Najczęściej występująca postać tej choroby nosi nazwę schizofrenii paranoidalnej¹, natomiast urojenia stanowią typowy objaw schizofrenii¹.
W języku potocznym pojęcia te często są traktowane jak synonimy. Wiele osób nie zna dokładnych definicji tych zaburzeń, ale często posługuje się obydwoma pojęciami, zwłaszcza, gdy pragnie wyrazić swoje oburzenie zachowaniem innej osoby, mówiąc na przykład „Masz urojenia!” lub „Jesteś kompletnym paranoikiem!” Co jednak naprawdę oznaczają urojenia i paranoja? I czym się od siebie różnią?

Urojenia można zdefiniować jako „utrwalone przekonania, których nie można zmienić w świetle sprzecznych dowodów ”². Innymi słowy, osoba z urojeniami nie jest skłonna zrewidować swoich przekonań na jakiś temat, nawet jeśli dostępne są dowody podważające ich treść. Poniżej kilka przykładów2 różnych rodzajów urojeń, które pomogą lepiej zrozumieć naturę tego zaburzenia:
 

Urojenia są uznawane za dziwaczne, „ gdy ich treść jest nieprawdopodobna i niezrozumiała dla osób należących do tego samego kręgu kulturowego, oraz nie mają one związku ze zwykłym, codziennym doświadczeniem życiowym”². Na urojenia dziwaczne cierpi na przykład osoba przekonana, że jakaś zewnętrzna siła usunęła jej narządy wewnętrzne i zastąpiła je narządami innej osoby, nie pozostawiając przy tym żadnych ran ani blizn. Z kolei przykładem urojenia niedziwacznego jest przekonanie, że jest się śledzonym przez policję pomimo braku jakichkolwiek dowodów.
Urojenia są zazwyczaj klasyfikowane jako dziwaczne, gdy dotyczą utraty kontroli nad umysłem lub ciałem danej osoby. Poniżej podajemy kilka przykładów²:

Czasami trudno jest odróżnić urojenie od bardzo silnego przekonania². Różnica może zależeć od tego, czy dana osoba jest skłonna zmienić swoją opinię, jeśli istnieją jednoznaczne/wiarygodne dowody na to, że jest ona błędna.

Paranoję można określić jako „bezpodstawną lub nadmierną nieufność wobec innych osób”³. Paranoicy nieustannie podejrzewają osoby w swoim otoczeniu o nieprzyjazne zamiary wobec nich i są przekonani, że konkretne osoby lub wszyscy inni „chcą ich dopaść”³. Myśli paranoiczne nie są czymś niezwykłym i w pewnym momencie życia mogą wystąpić u każdego. Wyobraźmy sobie na przykład, że wracamy po zmroku do domu i powoli podjeżdża do nas samochód, lub inne osoby szepczą i patrzą na nas, gdy przechodzimy obok nich. W takich sytuacjach może pojawić się obawa o to, że ktoś chce nam zrobić krzywdę, mimo że w rzeczywistości nie spotyka nas nic złego.
Paranoja staje się problemem, gdy osiąga skalę kliniczną, to znaczy przybiera postać urojeń. Jak opisaliśmy powyżej, osoby dotknięte urojeniami nie są w stanie zaakceptować żadnych argumentów i dowodów świadczących o tym, że ich przekonanie jest błędne. Paranoja rozwija się do urojeń prześladowczych/paranoicznych, które powodują, że dotknięta nimi osoba jest przeświadczona, że ktoś inny lub jakaś grupa/organizacja chce ją skrzywdzić¹. Inne urojenia, np. nihilistyczne, urojenia wykradania i nasyłania myśli, urojenia kontroli, mogą zaostrzać paranoję, a tym samym urojenia prześladowcze. Do urojeń paranoicznych mogą ponadto prowadzić halucynacje, będące „wrażeniami zmysłowymi (wzrokowymi, dotykowymi, dźwiękowymi, zapachowymi lub smakowymi) niewywołanymi stymulacją zewnętrzną”¹. Osoba doświadczająca halucynacji nabiera przeświadczenia, że są one rzeczywiste. Halucynacje mogą prowadzić do strachu/paranoi, jeśli dotknięta nimi osoba uważa, że ich źródłem są ludzie nastawieni do niej wrogo.

Podsumowując, urojenia i paranoja mogą być ze sobą blisko powiązane. W uproszczeniu, paranoja jest bezpodstawną lub nadmierną obawą przed innymi osobami, która może przybrać postać urojenia, jeśli nie są w stanie rozwiać jej nawet jednoznaczne, wiarygodne dowody. Staje się wówczas urojeniem paranoicznym. Z tego względu ciężką postać paranoi można uznać za jeden z rodzajów urojenia, natomiast same urojenia obejmują szerszą grupę zaburzeń. Urojenia mogą występować bez żadnych objawów paranoi, możliwa jest również sytuacja odwrotna. Zarówno urojenia, jak i paranoja mogą różnić się stopniem nasilenia. W ciężkiej postaci mogą prowadzić do chorób psychicznych uniemożliwiających normalne funkcjonowanie.